AML/KYC Uyum Rehberi: MASAK Yükümlülükleri ve Şüpheli İşlem Bildirimi
Suç gelirlerinin aklanması (kara para aklama), yasa dışı faaliyetlerden (uyuşturucu ticareti, yolsuzluk, organize suçlar vb.) elde edilen gelirlerin, bir dizi karmaşık işlemle yasal bir kaynaktan elde edilmiş gibi gösterilerek ekonomik sisteme sokulmasıdır. Terörün finansmanı ise, terör eylemlerini gerçekleştirmek veya terör örgütlerini desteklemek amacıyla fon sağlanması veya toplanmasıdır. Bu iki olgu, hem ulusal güvenliği hem de finansal sistemin bütünlüğünü tehdit eden küresel sorunlardır. Türkiye’de bu alandaki mücadeleyi koordine eden ana kurum, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Mali Suçları Araştırma Kurulu’dur (MASAK). 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili yönetmelikler, belirli sektörlerde faaliyet gösteren “yükümlüler” için bir dizi katı uyum yükümlülüğü getirmektedir. Bu yazıda, kimlerin yükümlü olduğunu, bu yükümlülüklerin neler olduğunu ve uyumsuzluğun sonuçlarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Kimler Yükümlüdür? MASAK mevzuatı, geniş bir “yükümlü” grubu tanımlamıştır. Bu gruplar arasında en bilinenleri şunlardır:
- Finansal Kuruluşlar: Bankalar, katılım bankaları, sigorta ve emeklilik şirketleri, sermaye piyasası aracı kurumları, portföy yönetim şirketleri, finansal kiralama ve faktoring şirketleri.
- Belirli Finansal Olmayan İş ve Meslekler:
- Kıymetli maden, taş veya mücevher alım satımı yapanlar (kuyumcular).
- Her türlü şans ve bahis oyunu düzenleyenler.
- Tarihi eser, antika ve sanat eseri alım satımı yapanlar veya müzayedeciliğini yapanlar.
- Noterler.
- Spor kulüpleri.
- Emlakçılar ve taşınmaz alım satımına aracılık edenler.
- Serbest çalışan avukatlar (belirli işlerle sınırlı olarak).
- Serbest muhasebeci mali müşavirler ve yeminli mali müşavirler.
- Yeni Eklenen Yükümlüler: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları.
Temel AML/CFT Uyum Yükümlülükleri:
-
Müşterini Tanı (KYC – Know Your Customer) Prensibi: Bu, AML uyumunun temel taşıdır. Yükümlüler, iş ilişkisi kurdukları müşterilerinin kim olduğunu bilmek zorundadır. KYC süreci şunları içerir:
- Kimlik Tespiti: Gerçek kişiler için kimlik, pasaport, ehliyet gibi resmi belgelerle; tüzel kişiler için ise ticaret sicil kaydı, vergi levhası gibi belgelerle kimliğin doğrulanması.
- Gerçek Faydalanıcının Tespiti: Özellikle tüzel kişiliklerde veya karmaşık mülkiyet yapılarında, işlemin arkasındaki nihai kontrol sahibi olan gerçek kişinin (gerçek faydalanıcı) kim olduğunun araştırılması ve tespit edilmesi.
- İş İlişkisinin ve İşlemin Amacının Anlaşılması: Müşterinin neden bu iş ilişkisini kurmak istediğinin ve yapacağı işlemlerin niteliğinin anlaşılması.
- Risk Değerlendirmesi: Müşterinin (örneğin, siyasi nüfuz sahibi kişi olup olmadığı), yaptığı işlemlerin ve bulunduğu ülkenin risk profiline göre bir değerlendirme yapılması ve yüksek riskli müşterilerin daha sıkı takip edilmesi.
-
Şüpheli İşlem Bildirimi (ŞİB): Bu, yükümlülerin en kritik görevlerinden biridir. Yükümlüler nezdinde veya aracılığıyla yapılan bir işlemin, suç gelirlerinin aklanması veya terörün finansmanı ile ilgili olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir husus bulunması halinde, bu işlemin tutar gözetmeksizin MASAK’a bildirilmesi zorunludur. Şüpheyi oluşturan durumlar çok çeşitli olabilir:
- Müşterinin kimliği hakkında yanıltıcı bilgi vermesi.
- İşlemin, müşterinin bilinen iş veya mali profiliyle uyumsuz olması.
- Karmaşık ve olağandışı büyüklükteki işlemler.
- Nakit kullanımının yoğun olduğu veya paranın küçük parçalara bölünerek yatırıldığı işlemler.
- Yüksek riskli ülkelerle yapılan işlemler. Şüpheli işlem bildirimi, en geç 10 iş günü içinde MASAK’a yapılır ve bu bildirimden müşterinin veya üçüncü kişilerin haberdar edilmemesi (sır saklama yükümlülüğü) esastır.
-
Bilgi ve Belge Verme Yükümlülüğü: MASAK veya diğer denetim elemanları tarafından talep edildiğinde, yükümlüler her türlü bilgi, belge ve kayıtları vermekle yükümlüdür.
-
Kayıtların Saklanması Yükümlülüğü: Yükümlüler, yaptıkları işlemlerle ilgili her türlü belge ve kayıtları, düzenlendikleri tarihten itibaren; kimlik tespitine ilişkin belgeleri ise son işlem tarihinden itibaren sekiz yıl süreyle saklamak zorundadır.
-
Uyum Programı Oluşturma ve Uyum Görevlisi Atama: Kanun ve yönetmeliklerle belirlenen yükümlüler (özellikle finansal kuruluşlar ve belirli büyüklükteki diğer yükümlüler), kendi iç bünyelerinde bir “uyum programı” oluşturmak zorundadır. Bu program şunları içermelidir:
- Kurum politikası ve prosedürlerinin oluşturulması.
- Risk yönetimi faaliyetleri.
- İzleme ve kontrol faaliyetleri.
- Uyum görevlisi atanması ve uyum birimi oluşturulması.
- Eğitim faaliyetleri.
- İç denetim faaliyetleri. Uyum görevlisi, bu programın yürütülmesinden sorumlu olan ve doğrudan üst yönetime raporlama yapan kişidir.
Uyumsuzluğun Sonuçları: MASAK mevzuatına uyulmaması, çok ağır yaptırımları beraberinde getirir.
- İdari Para Cezaları: Yükümlülüklerin ihlali halinde, MASAK tarafından on binlerce liradan milyonlarca liraya varan idari para cezaları uygulanabilir.
- Hapis Cezası: Şüpheli işlem bildirim yükümlülüğünü kasten yerine getirmeyen veya sır saklama yükümlülüğünü ihlal eden kişiler hakkında hapis cezası öngörülmüştür.
- İtibar Kaybı: Bir kurumun adının kara para aklama veya terörün finansmanı ile anılması, telafisi mümkün olmayan bir itibar kaybına ve müşteri güveninin sarsılmasına yol açar.
Suç gelirlerinin aklanmasının ve terörün finansmanının önlenmesi, sadece bir yasal zorunluluk değil, aynı zamanda bir kurumsal ve toplumsal sorumluluktur. MASAK tarafından belirlenen yükümlülükler, finansal sistemin ve diğer hassas sektörlerin suçlular tarafından kötüye kullanılmasını engellemeyi amaçlamaktadır. Yükümlü gruplar içinde yer alan tüm kurum ve meslek mensuplarının, “Müşterini Tanı” prensibini titizlikle uygulaması, şüpheli durumları tereddüt etmeden MASAK’a bildirmesi ve risk temelli bir yaklaşımla etkin bir iç uyum programı oluşturması hayati öneme sahiptir. Bu alandaki en küçük bir ihmal bile, hem kurum hem de yöneticileri için çok ağır hukuki ve finansal sonuçlar doğurabilir.