İş kazaları, çalışma hayatının en üzücü ve maalesef sık karşılaşılan gerçeklerinden biridir. İş yerinde veya işin yürütümü sırasında meydana gelen ve işçinin bedensel veya ruhsal olarak zarara uğramasına neden olan olaylar iş kazası olarak tanımlanır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre, bir olayın iş kazası sayılabilmesi için belirli şartların gerçekleşmesi gerekir. İş kazası geçiren bir işçinin veya vefatı halinde hak sahiplerinin, hem Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) nezdinde hem de işverene karşı ileri sürebileceği önemli hakları bulunmaktadır.
Yasal Çerçeve: İş Kazasının Tanımı ve Sorumluluk
5510 sayılı Kanun’un 13. maddesi, hangi olayların iş kazası sayılacağını açıkça belirtmiştir. Buna göre, sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle veya emziren kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda meydana gelen ve sigortalıyı bedenen veya ruhen engelli hâle getiren olaylar iş kazasıdır.
İş kazasından doğan sorumluluk iki yönlüdür:
- SGK’nın Sorumluluğu: SGK, iş kazası geçiren sigortalıya veya hak sahiplerine, prim ödenip ödenmediğine bakılmaksızın belirli yardımlar yapar.
- İşverenin Sorumluluğu: İşverenin, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almada kusurlu olması halinde, SGK’nın karşılamadığı zararlar için işçinin işverene karşı tazminat davası açma hakkı doğar. Bu sorumluluk, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun haksız fiil hükümlerine ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanır.
SGK Tarafından Sağlanan Haklar
İş kazası geçiren işçiye veya hak sahiplerine SGK tarafından sağlanan haklar şunlardır:
- Geçici İş Göremezlik Ödeneği (Rapor Parası): İş kazası nedeniyle raporlu olan işçiye, raporlu olduğu süre boyunca SGK tarafından ödenen ücrettir.
- Sürekli İş Göremezlik Geliri: İş kazası sonucu meslekte kazanma gücünü en az %10 oranında kaybeden işçiye, sürekli olarak bağlanan aylıktır.
- Sağlık Yardımları: İş kazası nedeniyle yapılan tüm tedavi masrafları SGK tarafından karşılanır.
- Cenaze Ödeneği: İş kazası sonucu vefat eden sigortalının ailesine ödenen bir defalık yardımdır.
- Ölüm Geliri: İş kazası sonucu vefat eden sigortalının hak sahiplerine (eş, çocuklar, anne-baba) bağlanan aylıktır.
İşverene Karşı Açılabilecek Tazminat Davaları
Eğer iş kazasının meydana gelmesinde işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almada bir kusuru varsa, işçi veya hak sahipleri, SGK’nın sağladığı yardımların dışında kalan zararları için işverene karşı İş Mahkemesi’nde tazminat davası açabilirler:
- Maddi Tazminat Davası: Bu dava ile, SGK tarafından karşılanmayan ve işçinin uğradığı tüm maddi zararlar talep edilebilir. Bunlar;
- Tedavi giderleri (SGK’nın karşılamadığı özel hastane, ilaç, bakıcı masrafları vb.).
- Kazanç kaybı (geçici iş göremezlik döneminde uğranılan net gelir kaybı).
- Çalışma gücü kaybı (sürekli iş göremezlik) nedeniyle uğranılan zararlar. Bu, SGK’nın bağladığı gelirin yetersiz kaldığı durumlarda, bakiye zararın işverenden talep edilmesidir.
- Vefat halinde, ölenin desteğinden yoksun kalanların “destekten yoksun kalma tazminatı”.
- Manevi Tazminat Davası: İş kazası nedeniyle işçinin çektiği bedensel ve ruhsal acı, elem ve ızdırap için manevi tazminat talep edilebilir. Vefat halinde ise, ölenin yakınları (eş, çocuklar, anne-baba) duydukları derin üzüntü nedeniyle manevi tazminat davası açabilirler.
İş Kazası Sonrası Yapılması Gerekenler
- Derhal Sağlık Müdahalesi: İşçinin en yakın sağlık kuruluşuna götürülmesi sağlanmalıdır.
- İşverenin Bildirim Yükümlülüğü: İşveren, iş kazasını derhal kolluk kuvvetlerine ve en geç kazadan sonraki 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmek zorundadır.
- Delillerin Tespiti: Kazanın nasıl meydana geldiğine dair delillerin (kaza tutanağı, tanık ifadeleri, kamera kayıtları vb.) toplanması önemlidir.
- Hukuki Sürecin Başlatılması: Gerekli bildirimler yapıldıktan sonra, SGK’dan hakların talep edilmesi ve işverenin kusuru varsa tazminat davası için hazırlıklara başlanması gerekir.
İş kazası, işçi ve ailesi için ağır sonuçlar doğurabilen bir olaydır. Kanunlar, iş kazası geçiren işçiyi ve hak sahiplerini korumak amacıyla hem SGK nezdinde hem de işverene karşı önemli haklar tanımıştır. SGK’dan geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri gibi yardımlar alınabilirken, işverenin kusurlu olduğu durumlarda maddi ve manevi tazminat davaları ile zararların tamamının telafi edilmesi mümkündür. İş kazası sonrası süreçlerin karmaşıklığı, tazminat hesaplamalarının teknik bilgi gerektirmesi ve yasal sürelerin takibinin önemi nedeniyle, bir iş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku avukatından profesyonel destek almak, hak kayıplarını önlemek için hayati önem taşır.