Bir hakkın mahkeme yoluyla talep edilmesi veya bir hukuki uyuşmazlığın çözüme kavuşturulması süreci olan dava açma, bireylerin adalet arayışında başvurduğu en temel yollardan biridir. Türkiye’de hukuk davaları, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) hükümlerine göre yürütülür. Dava açma süreci, sadece bir dilekçe sunmaktan ibaret olmayıp, doğru mahkemenin belirlenmesi, delillerin eksiksiz toplanması, yasal sürelerin takibi ve usul kurallarına uygun hareket edilmesi gibi birçok aşamayı içerir. Bu sürecin doğru ve titizlikle yönetilmesi, hak kaybına uğramamak ve davanın lehe sonuçlanması açısından hayati öneme sahiptir.
Yasal Çerçeve: Dava Açma Hakkı ve Usul Kuralları
Herkesin, meşru vasıta ve yollardan faydanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkı bulunmaktadır. Bu hak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 36. maddesi ile güvence altına alınmıştır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu ise, bu hakkın nasıl kullanılacağını, dava açma şartlarını, dilekçenin içeriğini, delillerin sunulmasını ve yargılama sürecini detaylı olarak düzenler.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu – Madde 119: Dava Dilekçesinin İçeriği
(1) Dava dilekçesinde aşağıdaki hususlar bulunur: a) Mahkemenin adı. b) Davacı ile davalının adı, soyadı, T.C. kimlik numarası ve adresleri. c) Davacının ve varsa kanuni temsilcisinin veya vekilinin adı, soyadı ve adresleri. d) Davalının ve varsa kanuni temsilcisinin veya vekilinin adı, soyadı ve adresleri. e) Davanın konusu ve malvarlığı haklarına ilişkin davalarda dava değeri. f) Davacının iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında açık özetleri. g) İddia edilen her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceği. h) Dayanılan hukuki sebepler. i) Açık bir şekilde talep sonucu. j) Davacının veya varsa kanuni temsilcisinin yahut vekilinin imzası.
Dava Açma Süreci ve Adımları
-
Görevli ve Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi: Dava açmadan önceki en önemli adım, hangi mahkemenin davaya bakmakla görevli ve yetkili olduğunu tespit etmektir.
- Görevli Mahkeme: Davanın konusuna göre belirlenir (örneğin, boşanma davaları için Aile Mahkemesi, işçi alacakları için İş Mahkemesi, ticari davalar için Asliye Ticaret Mahkemesi, genel hukuk davaları için Asliye Hukuk Mahkemesi).
- Yetkili Mahkeme: Davanın coğrafi olarak hangi yerdeki mahkemede açılacağını belirler. Genel yetkili mahkeme, davalının yerleşim yeri mahkemesidir. Ancak, sözleşmeden doğan davalarda sözleşmenin ifa yeri, haksız fiil davalarında fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yer gibi özel yetki kuralları da bulunabilir.
-
Dava Dilekçesinin Hazırlanması: HMK’nın 119. maddesinde belirtilen tüm unsurları içeren, eksiksiz ve hukuki argümanlarla desteklenmiş bir dava dilekçesi hazırlanmalıdır. Dilekçede, olayın özeti, hukuki dayanaklar, talep sonucu ve deliller açıkça belirtilmelidir.
-
Gerekli Belgelerin ve Delillerin Toplanması: Dava dilekçesinde belirtilen her bir iddianın hangi delillerle ispat edileceği gösterilmeli ve bu delillerin dava dilekçesine eklenmesi veya hangi delillere dayanıldığı açıkça belirtilmelidir. Gerekli belgeler ve deliller şunları içerebilir:
- Yazılı Belgeler: Sözleşmeler, faturalar, dekontlar, yazışmalar (e-posta, mektup), tapu kayıtları, nüfus kayıt örnekleri, banka hesap dökümleri, raporlar, tutanaklar, fotoğraflar vb.
- Tanık Listesi: Tanıkların adı, soyadı ve adresleri belirtilerek mahkemeye sunulur.
- Bilirkişi İncelemesi Talebi: Teknik veya özel bilgi gerektiren konularda bilirkişi incelemesi talep edilebilir.
- Keşif Talebi: Taşınmazlar veya olay yerinin incelenmesi için keşif talep edilebilir.
-
Dava Açılışı ve Harçlar: Hazırlanan dava dilekçesi ve ekindeki belgelerle birlikte görevli ve yetkili mahkemenin tevzi bürosuna başvurulur. Dava açılırken, mahkeme veznesine “başvuru harcı”, “peşin harç” ve “gider avansı” gibi yasal masraflar yatırılır. Bu masrafların eksiksiz yatırılması, davanın işleme konulması için zorunludur.
-
Tebligat ve Cevap Süreci: Dava açıldıktan sonra mahkeme, dava dilekçesini davalıya tebliğ eder. Davalının, dava dilekçesine cevap vermek için yasal süresi (genellikle iki hafta) başlar. Davalı, bu süre içinde cevap dilekçesini sunarak kendi iddialarını, savunmalarını ve delillerini mahkemeye bildirir.
-
Ön İnceleme Aşaması: Dilekçeler teatisi tamamlandıktan sonra mahkeme, ön inceleme duruşması yapar. Bu aşamada, davanın şartları ve ilk itirazlar incelenir, tarafların iddia ve savunmaları özetlenir, delillerin toplanması için gerekli işlemler belirlenir ve taraflar sulhe teşvik edilir.
-
Tahkikat Aşaması: Ön inceleme aşamasından sonra tahkikat aşamasına geçilir. Bu aşamada, mahkeme tarafından deliller toplanır ve değerlendirilir. Tanıklar dinlenir, bilirkişi raporları alınır, keşifler yapılır ve diğer deliller incelenir.
-
Sözlü Yargılama ve Hüküm: Tahkikat aşaması tamamlandıktan sonra mahkeme, sözlü yargılama için duruşma günü belirler. Bu duruşmada taraflar son beyanlarını sunar ve mahkeme, tüm delilleri ve beyanları değerlendirerek bir karar (hüküm) verir.
-
Kanun Yolları (İstinaf ve Temyiz): Verilen karara karşı tarafların istinaf (bölge adliye mahkemesi) ve temyiz (Yargıtay) kanun yollarına başvurma hakları bulunur.
Dava açma süreci, hukuki bilgi, dikkat ve titizlik gerektiren karmaşık bir süreçtir. Doğru mahkemenin belirlenmesi, dava dilekçesinin HMK’ya uygun olarak hazırlanması, delillerin eksiksiz toplanması ve yasal sürelerin kaçırılmaması, davanın lehe sonuçlanması açısından hayati öneme sahiptir. Bu süreçte hak kayıplarını önlemek ve davanın en etkin şekilde yürütülmesini sağlamak için bir avukattan profesyonel hukuki destek almak büyük önem taşır.