Boşanma, evlilik birliğinin yasal olarak sona erdirilmesi sürecidir ve Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu süreç, eşlerin anlaşarak (anlaşmalı boşanma) veya anlaşamayarak (çekişmeli boşanma) mahkemeye başvurmasıyla başlar. Boşanma davaları, tarafların hayatında önemli değişikliklere yol açan, duygusal ve hukuki açıdan karmaşık süreçlerdir. Bu nedenle, dava açmadan önce sürecin iyi anlaşılması ve gerekli hazırlıkların yapılması büyük önem taşır.
Yasal Çerçeve: Boşanma Kavramı ve Dayanakları
Boşanma, evlilik birliğinin mahkeme kararıyla sona erdirilmesidir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK), boşanma sebeplerini sınırlı sayıda saymıştır. Bu sebepler genel ve özel boşanma sebepleri olarak ikiye ayrılır. Genel boşanma sebebi, evlilik birliğinin temelinden sarsılmasıdır. Özel boşanma sebepleri ise zina, hayata kast, pek kötü veya onur kırıcı davranış, suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme, terk ve akıl hastalığıdır. Anlaşmalı boşanma ise TMK’nın 166. maddesinin 3. fıkrasında özel olarak düzenlenmiştir.
Türk Medeni Kanunu – Madde 166: Evlilik Birliğinin Sarsılması
Evlilik birliği, ortak hayatı sürdürmeleri kendilerinden beklenmeyecek derecede temelinden sarsılmış olursa, eşlerden her biri boşanma davası açabilir. … Evlilik en az bir yıl sürmüş ise, eşlerin birlikte başvurması ya da bir eşin diğerinin davasını kabul etmesi hâlinde, evlilik birliği temelinden sarsılmış sayılır. Bu hâlde boşanma kararı verilebilmesi için, hâkimin tarafları bizzat dinleyerek iradelerinin serbestçe açıklandığına kanaat getirmesi ve boşanmanın malî sonuçları ile çocukların durumu hususunda taraflarca kabul edilecek düzenlemeyi uygun bulması şarttır.
Boşanma Davası Türleri ve Özellikleri
Boşanma davaları temel olarak ikiye ayrılır: anlaşmalı boşanma ve çekişmeli boşanma.
-
Anlaşmalı Boşanma: Eşlerin boşanmanın tüm sonuçları (nafaka, velayet, tazminat, mal paylaşımı, ziynet eşyaları vb.) üzerinde tam bir mutabakata varması durumunda açılan davadır. Anlaşmalı boşanma davası açılabilmesi için evliliğin en az bir yıl sürmüş olması şarttır. Taraflar, bir “anlaşmalı boşanma protokolü” hazırlayarak bu konulardaki mutabakatlarını yazılı hale getirirler. Mahkeme, bu protokolü inceleyerek tarafların iradelerinin serbestçe oluştuğuna ve çocukların menfaatlerine aykırı olmadığına kanaat getirirse boşanmaya karar verir. Anlaşmalı boşanma davaları, çekişmeli davalara göre çok daha kısa sürede sonuçlanır ve taraflar için daha az yıpratıcıdır.
-
Çekişmeli Boşanma: Eşlerin boşanma veya boşanmanın fer’i niteliğindeki konularda (nafaka, velayet, tazminat, mal paylaşımı) anlaşamaması durumunda açılan davadır. Çekişmeli boşanma davaları, tarafların iddialarını ve savunmalarını delillerle ispatlaması gereken, daha uzun ve karmaşık süreçlerdir. Bu davalarda mahkeme, tarafların kusur oranlarını, ekonomik ve sosyal durumlarını, çocukların menfaatlerini dikkate alarak karar verir. Çekişmeli boşanma davalarında tanık dinlenmesi, bilirkişi incelemesi, keşif gibi delil toplama yöntemleri sıkça kullanılır.
Dava Açma Süreci ve Gerekli Adımlar
Boşanma davası açma süreci, belirli hukuki adımları içerir:
-
Dava Dilekçesinin Hazırlanması: Boşanma davası, usulüne uygun olarak hazırlanmış bir dava dilekçesi ile açılır. Dilekçede, davacı ve davalının kimlik bilgileri, boşanma talebinin dayandığı hukuki sebepler (TMK’daki boşanma nedenleri), olayların özeti, deliller ve talep edilen sonuçlar (nafaka, velayet, tazminat vb.) açıkça belirtilmelidir. Anlaşmalı boşanmada ise, dava dilekçesine ek olarak anlaşmalı boşanma protokolü de sunulur. Dilekçenin eksiksiz ve doğru bilgilerle hazırlanması, davanın seyri açısından kritik öneme sahiptir.
-
Yetkili ve Görevli Mahkeme: Boşanma davalarında görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir. Aile Mahkemesi bulunmayan yerlerde ise Asliye Hukuk Mahkemeleri, Aile Mahkemesi sıfatıyla bu davalara bakar. Yetkili mahkeme ise, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son altı aydır birlikte oturdukları yer mahkemesidir. Bu kural, tarafların dava açma kolaylığını sağlamak amacıyla getirilmiştir.
-
Dava Açılışı ve Harçlar: Hazırlanan dava dilekçesi ve ekindeki belgelerle birlikte yetkili ve görevli mahkemenin tevzi bürosuna başvurulur. Dava açılırken, mahkeme harçları (başvuru harcı, peşin harç) ve gider avansı ödenir. Bu masraflar, davanın türüne ve talep edilen miktarlara göre değişiklik gösterebilir. Harç ve giderlerin eksiksiz yatırılması, davanın işleme konulması için zorunludur.
-
Tebligat ve Cevap Süreci: Dava açıldıktan sonra mahkeme, dava dilekçesini davalıya tebliğ eder. Davalının, dava dilekçesine cevap vermek için yasal süresi (genellikle iki hafta) başlar. Davalı, bu süre içinde cevap dilekçesini sunarak kendi iddialarını ve savunmalarını mahkemeye bildirir. Cevap dilekçesinde de delillerin belirtilmesi önemlidir.
-
Ön İnceleme ve Tahkikat Aşaması: Cevap dilekçelerinin sunulmasının ardından mahkeme, ön inceleme duruşması yapar. Bu aşamada, tarafların iddia ve savunmaları özetlenir, delillerin toplanması için gerekli işlemler belirlenir ve taraflar sulhe teşvik edilir. Ön inceleme aşamasından sonra tahkikat aşamasına geçilir. Tahkikat aşamasında, tanık dinlenmesi, bilirkişi incelemesi, keşif gibi delil toplama işlemleri yapılır. Mahkeme, tüm delilleri değerlendirerek bir karar verir.
-
Karar ve İstinaf/Temyiz Süreci: Mahkeme, yargılama sonunda boşanma kararı verir veya davayı reddeder. Verilen karara karşı tarafların istinaf (bölge adliye mahkemesi) ve temyiz (Yargıtay) kanun yollarına başvurma hakları bulunur. Bu süreçler, kararın kesinleşmesini geciktirebilir. Kararın kesinleşmesiyle birlikte boşanma resmiyet kazanır.
Boşanmanın Fer’i Sonuçları
Boşanma davası sadece evliliğin sona ermesiyle kalmaz, aynı zamanda birçok fer’i (yan) sonucu da beraberinde getirir. Bu sonuçlar, tarafların ve varsa çocukların geleceğini doğrudan etkiler:
- Nafaka: Boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek olan eşe “yoksulluk nafakası”, müşterek çocukların bakımı ve eğitimi için ise “iştirak nafakası” bağlanabilir. Dava süresince ise “tedbir nafakası” ödenmesine karar verilebilir. Nafaka miktarı, tarafların ekonomik durumları ve çocuğun ihtiyaçları göz önünde bulundurularak belirlenir.
- Velayet: Müşterek çocukların velayeti, boşanma sonrasında ebeveynlerden birine verilir. Mahkeme, velayet konusunda karar verirken çocuğun üstün yararını esas alır. Velayeti alan ebeveyn, çocuğun eğitimi, sağlığı ve bakımı gibi konularda karar verme yetkisine sahip olur.
- Maddi ve Manevi Tazminat: Boşanmaya neden olan olaylarda kusurlu olan taraf, diğer eşin uğradığı maddi ve manevi zararları tazmin etmekle yükümlü tutulabilir. Maddi tazminat, mevcut veya beklenen menfaatlerin kaybını karşılarken, manevi tazminat kişilik haklarının ihlali nedeniyle duyulan acı ve üzüntüyü gidermeyi amaçlar.
- Mal Paylaşımı: Evlilik birliği içinde edinilen malların nasıl paylaşılacağı, Türk Medeni Kanunu’ndaki mal rejimleri hükümlerine göre belirlenir. Yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi uyarınca, eşler evlilik birliği içinde edindikleri malların değer artış payları üzerinde hak sahibidirler. Mal paylaşımı, boşanma davasıyla birlikte veya ayrı bir dava olarak talep edilebilir.
Boşanma süreci, hukuki bilgi ve deneyim gerektiren karmaşık bir alandır. Anlaşmalı veya çekişmeli olmasına göre sürecin süresi ve karmaşıklığı değişir. Dava açmadan önce doğru adımların atılması, dilekçenin eksiksiz hazırlanması ve yasal sürelerin takip edilmesi, hak kaybına uğramamak için hayati önem taşır. Bu nedenle, dava açmadan önce veya dava sürecinde bir avukattan hukuki destek almak, sürecin doğru yönetilmesi açısından büyük önem taşır. Avukat, dava dilekçesinin hazırlanmasından delillerin toplanmasına, mahkeme sürecinin takibinden kararın kesinleşmesine kadar her aşamada müvekkiline rehberlik eder.