Nafaka, boşanma davası sırasında veya sonrasında, taraflardan birinin geçimini sağlamak veya müşterek çocukların bakım ve eğitim giderlerine katılmak amacıyla, diğer tarafın ödemekle yükümlü olduğu parasal bir yardımdır. Türk Medeni Kanunu (TMK), nafaka kurumunu, boşanma nedeniyle ekonomik olarak zor duruma düşecek olan eşi ve çocukları korumak amacıyla düzenlemiştir. Nafaka, türüne, süresine ve miktarına göre farklılık gösterir ve mahkeme tarafından tarafların sosyal ve ekonomik durumları ile hakkaniyet ilkesi göz önünde bulundurularak belirlenir.
Yasal Çerçeve: Nafaka Hakkının Dayanakları
Nafaka türleri, TMK’nın boşanma ve evliliğin genel hükümleri bölümlerinde düzenlenmiştir. Tedbir nafakası TMK m. 169, yoksulluk nafakası TMK m. 175 ve iştirak nafakası TMK m. 182’de yer almaktadır.
Türk Medeni Kanunu – Madde 175: Yoksulluk Nafakası
Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusuru daha ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraftan malî gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir. Nafaka yükümlüsünün kusuru aranmaz.
Nafaka Türleri
- Tedbir Nafakası: Boşanma veya ayrılık davası açıldığında, davanın devamı süresince, taraflardan birinin veya ergin olmayan çocukların geçici olarak geçimini sağlamak amacıyla bağlanan nafakadır. Tedbir nafakasına hükmedilmesi için kusur aranmaz; sadece taraflardan birinin maddi olarak desteğe ihtiyacı olması yeterlidir. Dava sonuçlandığında tedbir nafakası kendiliğinden sona erer.
- Yoksulluk Nafakası: Boşanma kararının kesinleşmesinden sonra, boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek olan eşe, diğer eş tarafından ödenen nafakadır. Yoksulluk nafakası talep edebilmek için şu şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir:
- Talep eden eşin, boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek olması.
- Talep eden eşin, boşanmadaki kusurunun diğer eşten daha ağır olmaması.
- Diğer eşin (nafaka yükümlüsünün) mali gücünün nafaka ödemeye yeterli olması. Yoksulluk nafakası, kural olarak süresizdir. Ancak, nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi, evli gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması veya haysiyetsiz hayat sürmesi durumunda mahkeme kararıyla kaldırılabilir.
- İştirak Nafakası: Boşanma sonrasında, müşterek çocuğun velayeti kendisine verilmeyen ebeveynin, çocuğun bakım, eğitim, sağlık gibi giderlerine mali gücü oranında katılması amacıyla ödediği nafakadır. İştirak nafakasında tarafların kusuruna bakılmaz; temel ilke çocuğun üstün yararıdır. İştirak nafakası, çocuğun ergin olmasına (18 yaşını doldurmasına) kadar devam eder. Ancak çocuk ergin olmasına rağmen eğitim hayatı devam ediyorsa, eğitim süresince de nafaka ödenmesine devam edilebilir (Yardım Nafakası).
- Yardım Nafakası: Aile bireylerinin birbirlerine karşı olan yardım etme yükümlülüğünden doğan bir nafaka türüdür. Sadece boşanma ile ilgili değildir. Yardım edilmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoy (anne-baba), altsoy (çocuklar) ve kardeşler, diğerlerinden mali güçleri oranında yardım nafakası talep edebilirler.
Nafaka Talebi ve Belirlenmesi
Nafaka, boşanma davası dilekçesinde talep edilebileceği gibi, boşanma davası kesinleştikten sonra ayrı bir dava ile de talep edilebilir. Mahkeme, nafaka miktarını belirlerken şu hususları dikkate alır:
- Tarafların sosyal ve ekonomik durumları (gelirleri, malvarlıkları, yaşam standartları).
- Çocuğun yaşı, eğitim durumu ve ihtiyaçları (iştirak nafakasında).
- Tarafların boşanmadaki kusur oranları (yoksulluk nafakasında).
- Hakkaniyet ilkesi.
Nafaka miktarı, tarafların durumlarının değişmesi veya enflasyon nedeniyle paranın alım gücünün düşmesi halinde, “nafakanın artırılması veya azaltılması davası” ile yeniden belirlenebilir.
Nafaka, boşanmanın mali sonuçlarından en önemlisidir ve sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak, boşanma nedeniyle mağduriyet yaşayacak olan eşi ve çocukları korumayı amaçlar. Tedbir, yoksulluk, iştirak ve yardım nafakası olmak üzere farklı türleri bulunan nafaka, mahkeme tarafından tarafların durumları ve hakkaniyet ölçüsünde belirlenir. Nafaka taleplerinin doğru ve zamanında yapılması, miktarın adil bir şekilde belirlenmesi ve ödenmemesi durumunda yasal yollara başvurulması gibi süreçler hukuki bilgi gerektirdiğinden, bir aile hukuku avukatından destek almak büyük önem taşır.